Praca z dziećmi i młodzieżą często wymaga kreatywnych i dostosowanych do ich potrzeb narzędzi terapeutycznych. Gry terapeutyczne to nie tylko świetny sposób na budowanie relacji terapeutycznej, ale także skuteczna metoda wspierania rozwoju emocjonalnego, radzenia sobie z trudnościami oraz rozwijania umiejętności interpersonalnych. W artykule przyjrzymy się trzem grom terapeutycznym, które mogą być pomocne w pracy z młodszymi pacjentami.
“Emocje”
Na pierwszy ogień gra, która, moim zdaniem, jest obowiązkowa u każdego psychologa. Mowa o grze planszowej „Emocje” wydawnictwa Kukuryku. Jest to narzędzie, które może okazać się niezwykle cenne w pracy psychologa, zwłaszcza w kontekście terapii dzieci i młodzieży, ale również dorosłych.
Opis gry:
„Emocje” to gra przeznaczona dla 2-6 graczy w wieku od 6 lat. Rozgrywka trwa około 30-45 minut, co sprawia, że jest odpowiednia nawet dla młodszych uczestników z krótszym czasem skupienia. Gra składa się z planszy (którą układa się jak puzzle), kart przedstawiających różne emocje, kart sytuacyjnych oraz pionków i kostki do gry. Celem gry jest przejście przez całą planszę, zbierając jak najwięcej punktów poprzez odgadywanie i opisywanie emocji przedstawionych na kartach. Każdy z graczy rzuca kostką i przesuwa swój pionek o odpowiednią liczbę pól. Na każdym polu gracz losuje kartę emocji lub sytuacji i musi opisać emocję, którą przedstawia karta, lub zareagować na przedstawioną sytuację, opisując swoje uczucia i możliwe reakcje.
Zastosowania:
• Rozpoznawanie emocji: Gra w prosty i przystępny sposób pomaga uczestnikom rozpoznawać i nazywać różnorodne emocje.
• Ekspresja emocjonalna: Uczestnicy uczą się otwartego wyrażania swoich uczuć oraz słuchania innych.
• Empatia: Dzięki sytuacjom przedstawionym na kartach gracze mają okazję zrozumieć perspektywy innych osób.
• Regulacja emocji: Dyskusje na temat emocji oraz proponowane reakcje na sytuacje sprzyjają nauce samoregulacji i konstruktywnych sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami.
• Czekanie na swoją kolej oaz rozumienie zasad społecznych
Plusy gry:
- Prostota i przystępność: Jasne zasady i kolorowa szata graficzna przyciągają uwagę dzieci i zachęcają do gry.
- Wszechstronność: Gra może być wykorzystywana w różnych kontekstach – w gabinecie terapeutycznym, w szkole czy w domu.
- Rozwijanie kluczowych umiejętności: Skupienie na emocjach i sytuacjach życiowych pomaga uczestnikom rozwijać umiejętności niezbędne w codziennym życiu.
Wady gry:
- Ograniczona różnorodność: Po kilkukrotnej grze karty i sytuacje mogą stać się przewidywalne, co może wpłynąć na poziom zaangażowania uczestników.
- Potencjalna trudność dla młodszych dzieci: Niektóre emocje i sytuacje mogą wymagać dodatkowego wyjaśnienia, szczególnie dla młodszych dzieci.
Aby zaradzić minusom, można pokombinować z wariantami gry:
- Pokazywanie emocji, na której stanie pionek.
- Mówienie o sytuacjach, kiedy tak się czuliśmy.
- Wybranie kart odpowiednich do wieku dziecka lub dorosłego.
Wskazówka z gabinetu:
Ja z gry korzystam bardzo często na początku spotkań z dzieckiem. Pozwala mi ona zobaczyć, jaką wiedzę na temat emocji ma dziecko. Mogę również obserwować, jak ktoś reaguje na pytanie i jak zachowuje się jego ciało. Gra może być także przyjemnym przerywnikiem w pracy z dzieckiem, kiedy jest zmęczone lub znudzone.
“Potrzebne karty”
Jako drugie narzędzie wybrałam coś dla nieco starszych nastolatków, a mowa o pomocy „Potrzebne Karty” wydawnictwa Heim. Narzędzie to opiera się na zasadach Komunikacji Bez Przemocy (NVC). Jako psycholog, miałam okazję wielokrotnie wykorzystywać te karty w mojej praktyce i chciałabym podzielić się swoimi wrażeniami.
Opis produktu
„Potrzebne Karty” to zestaw starannie zaprojektowanych kart, które zawierają różnorodne pytania, zadania i sugestie. Pomoc składa się z 80 kart potrzeb oraz 10 kart z propozycjami ich wykorzystania. Każda karta ma na celu pobudzenie refleksji, ułatwienie ekspresji emocji lub wprowadzenie konkretnego tematu do sesji terapeutycznej.
Zastosowanie w terapii
Karty są niezwykle wszechstronne, co sprawia, że mogą być używane w pracy z różnymi grupami pacjentów – od nastolatków po dorosłych, zarówno w terapii indywidualnej, jak i grupowej. Ich największą zaletą jest możliwość zastosowania w momentach, gdy tradycyjny dialog terapeutyczny napotyka opór lub trudności. Karty mogą wtedy pomóc w przełamaniu barier i otworzeniu pacjenta na nowe pomysły oraz refleksje.
Zalety:
- Wszechstronność: Karty mogą być stosowane w wielu kontekstach terapeutycznych.
- Łatwość użycia: Nie wymagają specjalnego przygotowania, mogą być używane spontanicznie podczas sesji. Bardzo łatwo dopasować je do danego tematu.
Zwiększenie zaangażowania pacjenta: Dzięki możliwości wyboru tematu przez pacjenta, karty wspierają jego aktywne uczestnictwo w terapii. Często pacjenci są zaskoczeni, jak wiele potrzeb mogą odkryć. Zauważają też, jak bardzo wpływają one na ich codzienne życie.
Wady:
- Czasami trudna do odczytania czcionka: Młodzi ludzie często proszą mnie o odczytanie karty.
- Konieczność odpowiedniego dostosowania do konkretnego pacjenta i kontekstu terapii: W mojej opinii karty najlepiej wykorzystywać z młodzieżą od 6 klasy. Dla młodszych dzieci warto wybrać karty potrzeb adekwatne do ich wieku.
Wskazówka z gabinetu:
Karty bardzo często pomagają mi, gdy trudno jest nazwać lub ukonkretnić cele do pracy. Zwykle na początku proszę pacjentów, by podzielili karty potrzeb na te, które są dla nich ważne i nieważne. Kolejnym krokiem jest podzielenie ważnych potrzeb na zaspokojone i niezaspokojone. Czasami też proszę o podział na te, na które mają wpływ, i te, na które nie mają wpływu. Pytam, czy któreś potrzeby jakoś się ze sobą łączą. Omawiamy każdą potrzebę, która pozostanie. Szukamy sposobów, by choć trochę zaspokoić daną potrzebę. Zwykle praca z kartami zajmuje mi od jednego do trzech spotkań.
Podsumowanie
„Potrzebne Karty” od wydawnictwa Heim to wartościowe narzędzie, które z pewnością znajdzie swoje miejsce w arsenale każdego terapeuty. Ich wszechstronność, estetyka oraz prostota użytkowania sprawiają, że mogą być cennym wsparciem w pracy nad różnorodnymi problemami terapeutycznymi. Polecam je szczególnie w sytuacjach, gdy tradycyjne metody dialogu okazują się niewystarczające, a także jako urozmaicenie i wzbogacenie sesji terapeutycznej.
“Lęki? O nie, dzięki!”
Na koniec, dla równowagi, proponuję pomoc skierowaną do młodszych dzieci.
„Lęki? O nie, dzięki!” to gra terapeutyczna stworzona z myślą o dzieciach i młodzieży borykających się z lękami i trudnymi emocjami. Została zaprojektowana, aby wspierać proces terapeutyczny, oferując narzędzia pomagające w identyfikacji, nazywaniu oraz radzeniu sobie z lękami. Jest to szczególnie przydatne narzędzie dla psychologów pracujących z młodszymi pacjentami, ponieważ angażuje dzieci w zabawę, jednocześnie wspierając rozwój umiejętności radzenia sobie z lękami.
Opis gry:
Gra opiera się na systemie kart, które przedstawiają różne sytuacje, wyzwania i emocje związane z lękiem. Zawiera trzy kategorie kart:
- Niebieskie: Zadania tekstowe, przedstawiające sytuacje lękowe, z którymi spotykają się dzieci i młodzież, oraz możliwe sposoby ich rozwiązania.
- Pomarańczowe: Opisy sytuacji lękowych w formie wierszyków, które pokazują, jak można pokonać strach.
- Zielone: Pytania dotyczące stanów lękowych, objawów oraz zasobów, które mogą pomóc w ich przezwyciężaniu.
Celem gry jest ułatwienie rozmowy o lękach oraz wzmacnianie strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Dzieci mają za zadanie „zamknąć w klatce” jak najwięcej potworków, co w metaforyczny sposób pomaga im poradzić sobie ze swoimi strachami.
Zalety:
- Interaktywność: Gra angażuje dzieci w naturalny i przyjemny sposób. Zamiast prowadzić trudne rozmowy na temat lęków, gra wprowadza ten temat w formie zabawy.
- Prostota i dostępność: Mechanika gry jest intuicyjna, co sprawia, że może być stosowana zarówno przez psychologów, jak i rodziców.
- Rozwój umiejętności społecznych: Gra sprzyja interakcjom grupowym, co może pomóc dzieciom rozwijać empatię i lepsze zrozumienie trudności innych.
- Pomoc diagnostyczna: Gra pomaga zauważyć, jak dziecko reaguje w sytuacjach, gdy pojawia się strach. Styl pytań pozwala wychwycić sytuacje, których dziecko np. unika.
Wady:
- Ograniczona uniwersalność: Choć gra świetnie sprawdza się w przypadku młodszych dzieci, jej forma i sposób prowadzenia mogą nie być atrakcyjne dla starszych nastolatków lub dorosłych pacjentów. Z tego względu ma ona ograniczoną grupę docelową.
- Zależność od prowadzącego: Skuteczność gry w dużej mierze zależy od umiejętności terapeuty lub osoby prowadzącej. Niewłaściwe moderowanie może prowadzić do spłycenia efektów terapeutycznych.
Wskazówka z gabinetu:
Podczas pracy z grą ważne jest dostosowanie jej treści do etapu rozwojowego i możliwości emocjonalnych dziecka. Z młodszymi graczami warto wybierać prostsze karty. W niektórych przypadkach, gdy tekst na karcie jest zbyt długi, warto skrócić go i użyć własnych słów.
„Lęki? O nie, dzięki!” to wartościowe narzędzie terapeutyczne, które świetnie sprawdza się w pracy z dziećmi i młodzieżą zmagającymi się z lękami. Gra umożliwia prowadzenie terapeutycznych rozmów w przyjazny sposób, wspierając jednocześnie rozwój umiejętności radzenia sobie z emocjami.
Podsumowanie
Wykorzystanie gier terapeutycznych w pracy z dziećmi i młodzieżą może przynieść wiele korzyści – od ułatwienia komunikacji po zwiększenie zaangażowania w proces terapeutyczny. Mogą one skutecznie wspierać rozwój emocjonalny i społeczny młodych pacjentów. W końcu, każda forma terapii, która pomaga dziecku lepiej zrozumieć siebie i otaczający świat, zasługuje na uwagę i zastosowanie w gabinecie terapeutycznym.
Alicja Gawęda
Alicja Gawęda – psycholog, psychoterapeutka w trakcie szkolenia w nurcie poznawczo-behawioralnym.
